نوشته‌ی خانم مریم شمس

رساله‌ی حاضر توسط سرکار خانم مریم شمس جهت دریافت درجه‌ی دکتری از دانشگاه تهران پردیس فارابی در سال 1397 نگاشته شده است. حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدعلی مهدوی‌راد سمت استاد راهنما و حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علی راد و دکتر سید محمد موسوی‌مقدم سمت استادان مشاور رساله را داشته‌اند.
رساله شامل چکیده، مقدمه،‎‎ْْ فهرست مطالب، فهرست منابع و بدنه‌ی تحقیق می‌باشد که در سه فصل با عناوين «کلیات و مفاهیم»، «روش، اصول و مبانی فکری جابری در نقد تراث دینی» و «آرای قرآنی جابری» در 280 صفحه ارائه گرديده است. در این رساله نوع پژوهش بنیادی، روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و روش پژوهش کیفی بوده که از 164 منبع فارسي و عربی استفاده شده است.
دراین رساله تلاش گردیده است تا ابتدا نظام فکری محمد عابد الجابری نواندیش مغربی، معرفی و سپس مبانی فکری وی در فهم قرآن کریم و هم‌چنین برخی از آرای علوم قرآنی و تفسیری او بررسی و نقد گردد.
فصل اول با عنوان «کلیات و مفاهیم» شامل دو بخش می‌شود. بخش اول از فصل اول با عنوان «کلیات» به بیان مسأله، سؤالات، اهداف، ضرورت و پیشینه‌ی پژوهش اختصاص دارد.

سؤال اصلی پژوهش عبارت است از:
جایگاه قرآن در نظام فکری محمد عابد الجابری چیست؟

سؤالات فرعی پژوهش عبارتند از:
1.اندیشه‌های تأثیرگذار بر شخصیت فکری جابری کدام است؟
2.اصول و مبانی فکری جابری در نقد تراث دینی کدام است؟
3.مبانی نظری جابری در فهم قرآن کریم کدام است؟
4.آرای جابری در حیطه‌ی علوم قرآنی و تفسیر چیست و چه نقدهایی بر آن وارد است؟

اهداف پژوهش عبارتند از:
1.معرفی کلی دستگاه فکری جابری؛
2.اصول و مبانی وی در نقد تراث دینی؛
3.بررسی مبانی فکری و شیوه‎های مواجهه‌ی او در فهم قرآن کریم؛
4.ارائه‌ی نمونه‎هایی از آرای قرآنی و تفسیری وی و نقدهای وارد بر آن.
ضرورت انجام پژوهش حاضر عبارت است از: «تأثیر اندیشه‌های جابری در دو دهه‌ی اخیر بر اندیشه‌ی دینی دنیای عرب قابل اغماض نیست لذا معرفی، بازشناسی و نقد اندیشه‌های او به طور اعم و دیدگاه‌های وی نسبت به قرآن به طور اخص حائز اهمیت است. هم‎چنین آشنا نمودن جامعه‌ی علمی با برخی از اندیشه‌های نوگرایانه و آبشخورهای آن و سپس کشف میزان اصالت و سلامت آن در برابر اندیشه‌های استشراقی و نسبت آن با فرهنگ و تمدن غرب، با نگاهی منتقدانه ضروری می‌نماید».
در خصوص نوآوری این پژوهش می‌توان گفت: «آن‌چه تاکنون از سوی نویسندگان و ناقدان در حوزه‌ی اندیشه‌ی جابری مورد توجه بوده نقد و بررسی آراء و نظریات مربوط به دوران نخست اندیشه‌ی وی می‌باشد که پروژه‌ی نقد عقل عربی نیز دستاورد همین دوره است اما نظرات مربوط به دوره‌ی دوم اندیشگی وی که به قرآن کریم به عنوان متن معیار توجه بیشتری نشان داده و خوانشی نو از قرآن کریم ارائه می‌دهد، مورد مطالعه‌ی جدی قرار نگرفته است. از سوی دیگر، نقدهایی که نسبت به آرای جابری صورت گرفته است، خصوصاً در ایران، محدود، موضوعی و در قالب مقاله می‌باشد و تاکنون نظرگاه‌های وی به شکل نظام‌مند بررسی و ارزیابی نشده است».
بخش دوم از فصل اول با عنوان «مفاهیم» به مفاهیم بنیادی پژوهش از جمله: ساختارگرایی، تاریخمندی، پدیدارشناسی، هرمنوتیک، معرفت‌شناسی، نقد و آرای قرآنی می‌پردازد. هم‌چنین در این بخش معرفی شخصیت جابری از ابعاد گوناگون و مروری اجمالی بر زندگی‌نامه، حیات علمی، اجتماعی و سیاسی، شرایط شکل‌گیری شخصیت علمی، اشخاص و اندیشه‌های تأثیرگذار بر جابری، مسأله‌ی اصلی و تألیفات وی به چشم می‌خورد.
فصل دوم با عنوان «روش، اصول و مبانی فکری جابری در نقد تراث دینی» سه بخش را شامل می‌شود: بخش اول با عنوان «روش‌شناسی جابری» درصدد بررسی روش‌هایی است که جابری به طور عام در پژوهش تراث به کار گرفته است؛ بخش دوم «اصول فکری جابری» و بخش سوم «مبانی فکری جابری» را شامل می‌گردد که در بخش اخیر، عرصه‌های ورود جابری به منظور نقد تراث دینی از جمله نقد عقلانیت، نقد تاریخی، نقد معرفت‌شناسی، نقد ساختاری و نقد زبان و فرهنگ مورد بحث و بررسی واقع شده و پس از آن به جلوه‌هایی از نقد وی نسبت به تراث دینی که یکی از آن‌ها تراث شیعی است، اشاره گردیده است.
فصل سوم با عنوان «آرای قرآنی جابری» شامل سه بخش با عناوین: «مبانی فکری جابری در فهم قرآن»، «آرای علوم و تاریخ قرآنی جابری» و «دیدگاه‌های تفسیری جابری» می‌گردد. بخش اول به بررسی مبانی فکری جابری اعم از مبانی صدوری و دلالی، روش جابری در فهم قرآن، مصادر و منابع جابری در فهم قرآن و سبک تفسیری وی پرداخته است. در بخش دوم و سوم، برخی از آرای مهم جابری در حوزه‌ی تاریخ و علوم قرآن و هم‌چنین گزیده‌هایی از دیدگاه‌های تفسیری وی نقد و بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها:
ساختارگرایی، تاریخمندی، پدیدارشناسی، هرمنوتیک، معرفت‌شناسی، نقد، آراء قرآنی، جابری.