نوشته‌ی سجاد مرادی
این پایان‌نامه توسط آقای سجاد مرادی جهت اخذ مدرک کارشناسی‌ارشد در رشته‌ی تاریخ اسلام از دانشگاه خوارزمی در سال 1393 نوشته شده است. راهنمایی این پایان‌نامه را آقای دکتر فؤاد آرین‌پور و مشاوره‌ی آن را آقای دکتر مرتضی تهامی بر عهده داشتند. این پایان‌نامه در پنج بخش و 150 صفحه نوشته شده و نویسنده در نگارش آن از 16 منبع فارسی و 68 منبع عربی استفاده کرده است.
نویسنده در بخش اول این پایان‌نامه با عنوان کلیات، هدف خود از این پژوهش را بررسی شرایط زمانه در شکل‌گیری اندیشه و آرای ابن‌تیمیه، یکی از متفکرین برجسته‌ی قرن هفتم هجری بیان کرده است.
سؤالات این پژوهش عبارت است از:
1. آرا و عقاید برجسته‌ی ابن‌تیمیه چه بوده است؟
2. اوضاع سیاسی و اجتماعی جهان اسلام در روزگار ابن‌تیمیه، چه تأثیری بر افکار و آرای او داشت؟
فرضیه‌ی اصلی این پژوهش عبارت است از: ابن‌تیمیه یکی از متفکرین مشهور جهان اسلام بود که در زمینه‌ی علوم مختلف به علم‌آموزی پرداخت و با همه‌ی تفکرات مخالف عقیده‌ی خویش مقابله کرد.
فرضیه‌ی فرعی نیز عبارت است از:
اوضاع سیاسی و اجتماعی جهان اسلام در زمان ابن‌تیمیه، تأثیر بسیار زیادی بر افکار و عقاید او داشت و باعث موضع‌گیری‌های تند و افراطی از جانب او شد.
نویسنده روش تحقیق در این پژوهش را توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر تحقیقات کتابخانه‌ای بیان کرده و در ادامه به پیشینه‌ی پژوهش پرداخته و برخی پژوهش‌های صورت گرفته درباره‌ی زندگی و اندیشه‌ی ابن‌تیمیه را معرفی و بررسی کرده است. آن‌گاه در قسمت بررسی منابع، برخی آثار ابن‌تیمیه و منابع دیگر را معرفی کرده است.
بخش دوم این پژوهش با عنوان «زمانه‌ي ابن‌تیمیه»، به وضعیت سیاسی و اجتماعی در قرن هفتم، دوران حیات ابن‌تیمیه اختصاص یافته است. نویسنده در این بخش به تفصیل به دو رخداد تأثیرگذارِ حمله‌ی مغولان به جهان اسلام و جنگ‌های صلیبی می‌پردازد که موجب آشفتگی و نابسامانی در جهان اسلام شد. سپس شرایط اجتماعی ـ فرهنگی جهان اسلام در این مقطع را مورد بحث قرار می‌دهد و آن‌گاه وضعیت مذهبی این دوران را مورد بحث قرار می‌دهد.
وی در سومین بخش این پژوهش به زندگی ابن‌تیمیه پرداخته است. ابن‌تیمیه احمد بن عبدالحلیم در 661 هـ.ق در حران به دنیا آمد و در کودکی به خاطر یورش مغولان به زادگاهش، همراه خانواده به دمشق رفت و در آن شهر بود که تحصیلات خود را پی گرفت و نزد علمای آن سامان، دروس دینی چون فقه، اصول، کلام، تفسیر و ... را آموخت. سپس به تدریس در مدرسه‌ی حنبلیه‌ی دمشق پرداخت و هم‌زمان به تفسیر قرآن در آن شهر مبادرت ورزید. تقابل‌های کلامی ابن‌تیمیه از جمله تألیف «العقیده الحمویه» و حمله به بنیان‌گذار مکتب کلامی اشعری و نیز مباحثات او با علامه حلی و نگارش کتاب «منهاج السنه» در نقد تشیع از دیگر قسمت‌های این بخش می‌باشد.
آرا و عقاید ابن‌تیمیه، موضوع چهارمین بخش این پژوهش است. نویسنده در این بخش به تشریح دیدگاه ابن‌تیمیه در مورد صفات خداوند، مبارزه با فلسفه و منطق، تقابل با علم کلام، مخالفت با توسل، شفاعت و زیارت پرداخته و در ادامه امامت و حکومت از نظر او را مورد بحث قرار داده است. وی در ادامه به دیدگاه ابن‌تیمیه درباره‌ي اهل بیت ذیل محورهایی چون حدیث ثقلین، حدیث مودت، آیه‌ی مباهله و تحولات صدر اسلام پرداخته و با استناد به این نظرات به این نتیجه رسیده است که تعصب مذهبی، روحیه‌ی علمی را از او ستانده و وی را از دایره‌ي اعتدال خارج کرده است.
وی درآخرین بخش این پژوهش به تأثیر و تأثرات ابن‌تیمیه پرداخته است. نویسنده ابتدا به پیشینه‌ی فکری او به‌خصوص پیروی ابن‌تیمیه از احمدبن حنبل و ابن‌بطه پرداخته و سپس تأثیر زمانه و محیط فکری ابن‌تیمیه در شکل‌گیری نظام فکری او را مورد بررسی قرار داده است. تأثیر اندیشه‌ی ابن‌تیمیه بر جریان‌های سلفی و تفکیری دیگر بحث این بخش می‌باشد و نویسنده در این قسمت، به تأثیر افکار او بر شکل‌گیری جریان‌هایی چون وهابیت، بنیاد‌گرایی اسلامی، القاعده و حتی داعش پرداخته است. وی در انتهای پژوهش به این نتیجه رسیده است که اوضاع و احوال زمانه در شکل‌گیری نظام فکری ابن‌تیمیه مؤثر بود. هم‌چنین تقابل و ستیزه‌جویی او با جریان‌های فکری مخالف، مخالفت‌های زیادی را در جامعه‌ی اسلامی برانگیخت و به همین جهت نیز عقاید او پس از مرگش مسکوت مانده گسترش چندانی نیافت.
کلیدواژه‌ها:
ابن‌تیمیه، تحولات سیاسی، مجادلات کلامی، عقاید دینی، اندیشه‌ی سیاسی.